Traversing Madhya Pradesh – Part 6 – Hidden Jewel of Orchha – Chapter 2 | मध्य प्रदेशातली मुशाफिरी – भाग ६ – ओरछा – एक लपलेले स्थापत्यरत्न – उपभाग २

चतुर्भुज मंदिर हे राजा मधुकर शाह याने सोळाव्या शतकात बांधले. राम राजा मंदिरातली रामाची मूर्ती खरे तर इथे स्थापित व्हायची होती. मात्र ते काही होऊ शकले नाही. म्हणून आजमितीस इथे राधा-कृष्णाची मूर्ती स्थापित केलेली आहे. या मंदिराची रचना काहीशी एखाद्या चर्चसारखी आहे. प्रचंड उंच दालन, चार बाजूंनी चार उंच मनोरे, त्यावर चढायला गोल जिने, मध्यवर्ती भागात उंच सुशोभित खिडक्या, अशी रचना भारतातल्या इतर मंदिरांत सहसा आढळत नाही. या मंदिराचे चार मनोरे म्हणजे विष्णूचे चार हात अशी संकल्पना होती. या चार मनोऱ्यांपैकी एक मनोरा अपूर्ण आहे. असे म्हणतात, या मनोऱ्याचे बांधकाम सुरु असताना महाराणीच्या एका मुलाचा मृत्यू झाला. त्यामुळे बांधकाम अर्धवटच राहिले. एकंदरीत या मंदिराची रचना एकदमच वेगळी आहे. त्यामुळे स्थापत्यशास्त्राच्या दृष्टीने हे मंदिर म्हणजे एक विशेष औत्सुक्याचा विषय आहे. असो. 

Traversing Madhya Pradesh – Part 5 – Orchha, a Hidden Jewel – Chapter 1| मध्य प्रदेशातली मुशाफिरी – भाग ५ – ओरछा – एक लपलेले स्थापत्यरत्न – उपभाग १

ओरछा हे एक बेतवा नदीच्या काठावरचं एक लहानसं शहर. स्थानिक भाषेत त्याचा अर्थ होतो लपलेले. आणि खरंच हे एक लपलेलं स्थापत्यरत्न आहे. सोळाव्या शतकात रुद्रप्रताप या राजपूत राजाने हे शहर वसवले. तीन बाजूंनी विळखा घालणारी बेतवा नदी आणि एका बाजूने घनदाट अरण्य असे नैसर्गिक संरक्षण या शहराला होते. रुद्रप्रताप आणि त्याच्या वंशजांनी पुढची दोनेक शतके इथून बुंदेलखंडावर राज्य केले. त्यांना बुंदेला राजपूत असे संबोधतात. त्यांचे मुघलांशी संबंध कधी सलोख्याचे तर कधी शत्रुत्वाचे होते. दरम्यान त्यांनी या शहरात अनेक उत्तुंग इमारती बांधल्या. जहांगीर महाल, चतुर्भुज मंदिर, लक्ष्मी-नारायण मंदिर, आणि बेतवा नदीकाठावरच्या छत्र्या या त्यांपैकी काही महत्वाच्या इमारती होत. इथली स्थापत्यशैली म्हणजे मूळ भारतीय आणि मुघल शैलींचा मिलाफ समजली जाते. बुंदेला राजांच्या राजवटीत स्थानिक चित्रकलाही नावारूपास आली. त्याचे काही नमुने इथल्या महालांच्या भिंतींवर बघायला मिळतात.