पक्ष्यांच्या किलबिलाटाने पहाटे पावणेसहालाच जाग आली. पहाटेचा गारवा आल्हाददायक वाटत होता. तंबूच्या बाहेर आलो आणि थबकलोच. तो महाकाय चित्रकोट धबधबा थेट समोरच कोसळत होता. रात्रीच्या अंधारात त्याचा केवळ आवाज ऐकू येत होता. आता पहाटेच्या मंद प्रकाशात त्याचे महाकाय रूप डोळ्यांसमोर उभे होते. दोन क्षण स्तब्धपणे मी निव्वळ समोरचे दृश्य पहात उभा राहिलो. जवळपास दीड किमी रुंदीचे इरावती नदीचे पात्र, त्याला आलेला काहीसा अंतर्वक्र आकार, आणि त्यावरून धबाबा कोसळणारे फेसाळते पाणी. मंद धुक्यातून पूर्व क्षितिजावर उगवलेला सहस्ररश्मी, त्याच्या केशरी प्रभेत न्हालेला आसमंत, पहाटेची निश्चल शांतता, आणि तिला पुरून उरणारा त्या प्रपाताचा ध्रोंकार! सारे विलक्षणच होते. मी ताबडतोब कॅमेरा काढला आणि तो क्षण बंदिस्त केला. अर्थात, कॅमेऱ्याच्या सेन्सरवर उमटलेले ते चित्र आणि त्या क्षणाची अनुभूती यात जमीन-अस्मानाचे अंतर होते. असो.
 |
| पहाटेच्या केशरी प्रकाशात चित्रकोट धबधबा |
कॅम्पसाईटच्या बाजूलाच एक निरीक्षण मनोरा उभारलेला होता. त्याच्या खाली दोन-चार खोल्या, स्वच्छतागृह आणि स्वयंपाकाची व्यवस्था उपलब्ध होती. खालच्या खोल्या मुक्कामासाठी उपलब्ध व्हायला अजून वेळ होता. मुख्य म्हणजे अजून विजेची व्यवस्था झालेली नव्हती. जीतने मोठ्या कल्पकतेने ती जागा कॅम्पसाईट साठी निवडली होती. मनोऱ्याच्या गच्चीवरून तर धबधब्याचे दृश्य अधिकच मोहक दिसत होते. एक-एक करत सारी मंडळी उठली. तेवढ्यात चहा आलाच. गच्चीवरून धबधबा न्याहाळत आम्ही गरम चहाचा आस्वाद घेत होतो. एकीकडे जीत बस्तरची आणि लोकजीवनाची माहिती देत होता. जीत मूळचा जगदालपूरचा. उच्च शिक्षण, मग मोठ्या शहरात नोकरी, आणि देशभर भटकंती करून तो आपल्या मूळ शहरात परतला होता. बस्तरचे अनवट सौंदर्य जगासमोर आणण्यासाठी त्याने Unexplored Bastar नामक कंपनी सुरु केली. पर्यटकांना त्यांचा पसंतीनुसार रूपरेषा बनवून देण्यासोबतच स्थानिक लोकांना रोजगार, त्यांच्या संस्कृतीचे जतन, आणि पर्यावरण संवर्धन असा व्यापक हेतू डोळ्यांसमोर ठेऊन तो काम करतो. सध्या तरी सुरुवातीचे दिवस आहेत. पण एकंदरीत मिळणारा प्रतिसाद उत्तम आहे. त्याच्या धाडसाचे आणि ध्येयासक्तीचे आम्हा सगळ्यांनाच फार कौतुक वाटले. एव्हाना आठ वाजत आले होते. नाश्ता तयार व्हायला थोडा वेळ लागणार होता. त्यामुळे आधीच धबधब्यावर जाऊन यायचे आम्ही ठरवले.
 |
| मनोऱ्याच्या गच्चीवर |
मनोऱ्याच्या मागच्या बाजूने एक वाट खाली उतरत होती. वाट कसली, चांगला बांधलेला जिनाच होता तो. तिथून खाली उतरून आम्ही नदीच्या पात्राजवळ पोहोचलो. काठाने वाढलेल्या झाडीतून वाट काढत प्रवाहाच्या डाव्या अंगाने धबधब्याजवळ जाऊ लागलो. पाण्याचा प्रवाह कमी असतो तेव्हा त्या वाटेने चक्क मुख्य धबधब्याच्या मागे जाता येते. मात्र सध्या प्रवाह चांगलाच तेजीत होता. शिवाय पुढचे दगड निसरडे झाले होते. त्यामुळे ठराविक अंतरापर्यंतच जायला मुभा होती. झाडीतून बाहेर पडलो तसे नदीचे पात्र नजरेस पडले. तिथे एक स्थानिक तरुण लहानशी होडी घेऊन उभा होता. होडीतून पात्राच्या मध्यात जाऊन समोरासमोर धबधबा पाहण्यासाठी आम्ही सारेच उत्सुक होतो. सगळ्यांनी लगेचच त्याच्यासमोर रांग लावली. तिथे गर्दी झालेली बघून आम्ही दोन-तीन जणांनी थोडे आसपास फिरून यायचे ठरवले. त्याच वाटेने आम्ही पुढे निघालो.
 |
| धबधब्याच्या समोर घेऊन जाणारा नावाडी |
 |
| चिंचोळी वाट |
आता डावीकडे उंच कडा आणि उजवीकडे नदीचे पात्र अशा चिंचोळ्या पट्ट्यातून ती वाट जात होती. कड्याच्या पोटात काही गुहा खोदलेल्या दिसत होत्या. त्यात काही शिवलिंगे आणि कोरीव मूर्तीही दिसत होत्या. कधी काळी इथे एखादे मंदिर असावे. काही अंतरातच ती वाट प्रचंड शिळांच्या ढिगाऱ्यात हरवली. पुढे जाणे धोकादायक होते. आम्ही तिथेच थांबलो. धबधब्याचा ध्रोंकार आता कानांवर आदळत होता. प्रवाहाची एक लहानशी धार कुठूनतरी वेगळी होऊन डावीकडच्या कड्यावरून समोरच्या दगडावर कोसळत होती. त्याचे तुषार अंगावर उडत होते. त्या अस्ताव्यस्त पसरलेल्या शिळा, बाजूला विखुरलेले कोरीव भग्नावशेष, आणि समोरचा तो महाकाय जलप्रपात त्या जागेला एक अद्भुत आयाम देत होते. तिथे थोडेफार फोटो काढून मी काही क्षण ती जागा अनुभवत शांत उभा राहिलो. समोर कोसळणारी ती धार खुणावत होती. फार विचार न करता मी सरळ त्या धारेखाली जाऊन बसलो. थंड पाणी मस्तकावर आदळले आणि एक शिरशिरी देहात जाणवली. क्षणभर कुडकुडलो, पण लगेचच त्या तापमानाला शरीर सरावले, आणि मन त्या प्रवाहाशी जणू एकरूप झाले. ब्रह्मानंद म्हणतात तो हाच का?
 |
| अद्भुतरम्य जागा |
किती वेळ मी तिथे बसलो होतो देव जाणे! माझी तंद्री भंगली तेव्हा कळले की सोबतचे दोघे कधीच मागे गेले होते आणि कोणीतरी लांबून मला हाका मारत होते. चरफडतच मी उठलो आणि कॅम्पसाईटवर परतलो. नाश्ता तयार होता. खास बस्तर पद्धतीचा दालवडा आणि चटणी यांवर आम्ही ताव मारला. सोबतीला चहाची अजून एक फेरी होतीच. आता उन्हं वर आली होती. धबधब्याच्या बाजूने काहीसे फिकट इंद्रधनुष्य तयार झाले होते. दिवसाच्या प्रत्येक वेळी तो धबधबा आपल्या सौंदर्याची वेगळी छटा दाखवत होता. त्याचे किती फोटो काढू आणि किती नको असे होत होते. अखेरीस जीत म्हणाला, अजून तीन-चार धबधबे बाकी आहेत बघायचे. कॅमेऱ्याची बॅटरी आणि मनाचा उत्साह जपून ठेवा! तरी मी अजून थोडे फोटो काढलेच. सगळ्यांचा नाश्ता आणि आन्हिकं उरकल्यावर आम्ही आसपासच्या इतर काही जागा पाहण्यासाठी बाहेर पडलो.
 |
| उन्हं वर आल्यावर चकाकणारे धबधब्याचे पाणी |
क्रमश: